ความเป็นมาของสารสนเทศนิทรรศการทางการศึกษา เรื่อง “โขน”

ด้วย “โขน” เป็นนาฏศิลป์และศิลปะชั้นสูงที่เก่าแก่ของไทยมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา มีเอกลักษณ์โดดเด่น รวมศาสตร์และศิลป์หลายแขนงเข้าไว้ด้วยกันทั้งประติมากรรม จิตรกรรม หัตศิลป์ นาฏศิลป์ ดนตรี วรรณกรรม พิธีกรรมและงานช่างฝีมือต่าง ๆ  โขนเป็นมหรสพที่บรรพชนไทยสร้างสรรค์ขึ้นและยังคงสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น จนปัจจุบัน (กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม, 2561, หน้า 19 และ 22) มีการบรรจุหลักสูตรการเรียนการสอนโขนในสถาบันการศึกษาหลายระดับ ในส่วนของมหาวิทยาลัยรามคำแหงก็มีการจัดให้มีการเรียนการสอนโขนเช่นกัน ซึ่งเป็นที่รู้จักกันใน ชื่อ “โขนรามคำแหง” อีกทั้งมหาวิทยาลัยรามคำแหง มีหลักสูตรการศึกษาที่มีการเรียนการสอนที่เกี่ยวข้องกับ “โขน” ด้วย เช่น รายวิชาวรรณคดีสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รามเกียรติ์) เนื่องจากโขนเล่นเฉพาะเรื่องรามเกียรติ์ (สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์, 2555, หน้า 83), รายวิชาวรรณกรรมการแสดง (วรรณกรรมการแสดงของคนภาคกลาง/โขน) เป็นต้น

โขนรามคำแหง

Khon of Ramkhamhaeng University

สำหรับ “โขนรามคำแหง” มีที่มาจากนโยบายของอธิการบดี รังสรรค์ แสงสุข ที่ต้องการทะนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม อันเป็นพันธกิจอย่างหนึ่งของมหาวิทยาลัยรามคำแหง ที่มีระบุไว้ในร่าง พ.ร.บ. ของมหาวิทยาลัยฯ ด้วยการเปิดการฝึกหัดนาฏศิลป์โขน ให้แก่นักศึกษาของมหาวิทยาลัยรามคำแหง โดยเมื่อกลางปี 2546 คณะผู้ดำเนินการฝึกได้เชิญคณาจารย์ด้านนาฏศิลป์แห่งวิทยาลัยนาฏศิลป์ กรมศิลปากร มาเป็นครูผู้ฝึก แล้วเริ่มการฝึกซ้อมตั้งแต่ต้นเดือนกรกฎาคม 2546 เป็นต้นมา มีนักศึกษาเจ้าหน้าที่ นักเรียนสาธิตของมหาวิทยาลัยรามคำแหง  ตลอดจนประชาชนทั่วไป  มาลงชื่อร่วมเข้ารับการฝึกซ้อม  เป็นจำนวนมากถึง 400 คนเศษ (RU Channel, 2558)

หากจะกล่าวถึงคุณค่าของโขนนั้น มิใช่แค่เพียงศิลปะการแสดง แต่ยังผสานและสะท้อนถึงวิถีแห่งความเป็นไทยไว้อย่างชัดเจน อีกทั้ง โขนถือเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมร่วมกันในอาเซียนที่ปรากฏในหลายประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ คือ เมียนมา อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ กัมพูชาและไทย โดยรับเอาวัฒนธรรมมาจากประเทศอินเดีย ซึ่งดัดแปลงจากวรรณกรรมเรื่อง “รามายณะ” หรือที่คนไทยรู้จักในชื่อ “รามเกียรติ์”นั้นเอง (กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม, 2561, หน้า 23 และ 24)

 อนึ่ง จากผลการประชุมคณะกรรมการร่วมระหว่างรัฐบาลเพื่อการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของยูเนสโก ครั้งที่ 13 ระหว่าง วันที่ 26 พฤศจิกายน ถึง 1 ธันวาคม 2561 ณ เมืองพอร์ตหลุยส์ สาธารณรัฐมอริเชียส ซึ่งมีผู้แทนจากประเทศภาคีอนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ขององค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) เข้าร่วมประชุม 181 ประเทศ โดยที่ประชุมได้พิจารณาและประกาศให้ขึ้นบัญชี การแสดงโขนในประเทศไทย “Khon masked dance drama in Thailand” ในรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติอย่างเป็นทางการ ด้วย (Workpoint TODAY, 2561)

ทางสำนักหอสมุดกลาง จึงเล็งเห็นคุณค่าและความสำคัญที่จะจัดนิทรรศการ ชุด “โขน” ขึ้นในปีงบประมาณ 2563 ด้วยเหตุผลที่ว่า เพื่อร่วมเฉลิมฉลองที่ยูเนสโกประกาศรับรอง “โขนไทย” ให้เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ซึ่งเป็นวาระสำคัญของประเทศไทย กรณีหากนักศึกษาต้องการศึกษาด้านอื่น ๆ ที่เกี่ยวกับโขนเพิ่มเติม เพื่อให้มีความรู้ ความเข้าใจในนาฏศิลป์โขนมากยิ่งขึ้น ก็จะเป็นการสนับสนุนโขนรามคำแหง อีกช่องทางหนึ่งด้วย เพื่อสนับสนุนหลักสูตรการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยรามคำแหงที่เกี่ยวข้องกับโขน ส่งเสริมการเข้าใช้บริการทรัพยากรสารสนเทศห้องสมุดเกี่ยวกับเรื่องโขน ให้มีการรู้จักและเข้าใช้ที่มากยิ่งขึ้น เพื่อทะนุบำรุงศิลปวัฒนธรรมไทย “โขน” ให้เป็นที่รู้จักของนักศึกษาสืบทอดต่อไป

อ้างอิงข้อมูลจาก:

กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (2562). โขน : มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติรายการแรกของประเทศไทย.  กรุงเทพมหานคร: กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม.

สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์. (2555). อัญมณี แห่งนคร. กรุงเทพมหานคร: อมรินทร์พริ้นติ้ง.

RU Channel. (2558). โขนรามคำแหง แผ่นที่ 1 แสดงเมื่อ 17 มกราคม 2547. ค้นเมื่อ 1 พฤศจิกายน  2566, จาก https://www.youtube.com/watch?v=cTeo08dTgxs

Workpoint TODAY. (2561, พฤศจิกายน 29). ยูเนสโก ขึ้นทะเบียน โขนไทย ครั้งแรกในประวัติศาสตร์. ค้นเมื่อ 19 กันยายน 2562, จาก https://workpointtoday.com/ยูเนสโก-ขึ้นทะเบียน-โขน/